Dewr û zemana ÿzdî li Mêsopotamîayê seva mayîna xwe þer’k’arîyê dikin. T’ö sedsalîk bêy pêvajoya t’önekirinêye hindava ÿk’strêmîstê bêh’dadye miqabilî binelîyê li R’ohlaita Nêzîke binecî derbaznebûye. Ÿzdî, wekî k’oma ne sörmanîêne, borcdarbûne xwe ij dijmina bip’arêzin li þer’k’arîya wane mayînê. Þer’ û de’wê bêhejmar hejmara ÿzdîya carekêva kêmkirîye, lê pêr’a jî h’emdê jîyînê qewînkirine. Vê sedsalîyêda miqabilî ÿzdîya Îraqêda k’omköjî hatîye kirinê. Lêbelê meselê bihörî didine k’ivþê, wekî, nenihêr’î t’emamîya çetnaya, ÿzdîya þer’k’aî kirîye seva jîyînê û mîrat’girtinê.
K’arst’ên Nîbûrê lêk’olînvanê alman (1733-1815) avropîyê pêþinbû, ê kö derheqa qebîla mezinda e’lamkirîye. “Ew sala 1785-aye, û em ij þeherê k’ördayî Dihokê, k’îjan li þimla Îraqêye, çend kîlomêtra dûrin. Wextekî vira qebîla ÿzdîaye “dinaya”-ye mezin û qewîn serk’arî kirîye. H’eta îro dinaya dik’evne nav hejmara qebîlê ÿzdîaye hqeremezin, û ij wan dest helwesta ösyanvanîyê ditirsin.
Weke 73 km-a ij Sêmîlê li mûsilê E’bd al- Baqî-p’aþayê milûkê sörman û e’skerê wî k’arê xweyî miqabilî ÿzdîyê dinayî dikin. Heman salê Mûh’emmed Emîn îbn Xêralla al-Xetîb al Omerîyê alimê îslamî (1737-1789) fêt’wa- h’esavdarîya olî miqabilî ÿzdîyabelakir, k’îjanî bi olî ÿzdî diköþtin û dizêrandin, jin û zar’ê ÿzdîya h’er’imandin û zêrandin.
Wî çaxî yekî cahil serk’arî Dina dikir çawa serk’arê qebîlê, ê kö zûtirekê wê bik’eve nav t’arîxa ÿzdîya çawa mêrxas. Navê wî Kor Nemir Ag’aye. Çimkî ew zar’otîêda ij ç’e’vekî korbû, ew navkiribûn Kor Nemir-Nemirê kor. Dina qebîla k’oçerbûn û xeysetê wan hebû þer’ê miqabilî h’ökömdarê sörman biwek’ilînin. Çawa xûþk û birê wane Þengalêda, Dina t’imê nexwestîye ber h’ökömdarê Mûsilê bêne r’ayê. Ev r’öh’ê ÿzdîayî ösyanvanîyê li t’opraxa Qeyserîya osmanîê hindava r’êwîyê avropîda lez hate t’exmînkirinê, a lema jî wana mîrtîya Þêxanêye ÿzdîya t’ev Þengalê çawa “dewlet nav dewletê” niqilkirîye.
E’bd al-Baqî-p’aþa bi hevr’êitîya birê xwe û ordîyê xwe nêzîkî neh’îya Dina bû. Lê göndê wan valbûn, Dina, k’îjanê derheqa hatna p’aþada e’lamkir, r’evî û hûrmûrê xwe bêy berxwedan hiþtin. E’skerê p’aþa bi t’alanê mala Dinê þêlandin, E’bd al-Baqî xwexa t’ev birê xwe li göndekî diqeside û e’yda alt’indarîya t’exmîne nisbtî ÿzdîya dike. Lê ew, wekî þika P’aþa û ordîyê wî nediçûyê: ser t’opa û li ç’îa hinda gönda Kor Nemir Ag’a ÿzdîyê belabûyî civandin û k’arê birina e’k’sîÿrîþêye ser P’aþa kir.
P’aþa û e’skerê wî bi alt’indarîya nisbetî “ÿzdîya” fir’naqbûyî, wana xörtî û e’fatîya e’skerê ÿzdîya ber tiþtekî h’esavnekir. Nemir ag’a niþkêva ÿrîþ bire ser al-p’aþa û ew, piþtmêrî, qewaz û birê wî köþtin.
Qörf k’ete dilê e’skerê p’aþa, ne gelekî berî wê yekê bi alt’indarîyê fir’naqbûyî, hindava ÿzdîyada hatne zevtkirinê û bi seda hatne köþtinê. E’skerê p’aþê köþtîye bêexlaqbûyî ber ÿzdîya hatne r’ayê. Paþê r’ev e’skerê p’aþa k’et. Lê ew isa jî ber ÿzdîya neh’ewyan, ê kö dixwestin h’eyfê hildin: þer’vanê Nemir ag’a pey e’skerê r’evpêk’etî h’etanî Mûsilê, 73 km, k’etin. Ij wê demêda derheqha pêvajoya þêr’e paþwextyîêda tiþte nee’yane. Lê e’skerê dinî bawerbike bêderdayîn paþda veger’yan.
Ÿzdîyê ij Dinayê diha dereng t’erka göndê Sêmêlê dan. Gele mexîn Sêmêlêda dijîn. Mexîna bi h’ezara ÿzdîyê p’enaber qebûlkirin.
