Zölmk’arîya sala 1915-a qewimî, dest k’îjanê Qeyserîya osmanîêda 1.5 mîlîon ermenîya zêdetir hatne köþtinê, h’esavdive k’omköjîya sedsalîya 20-îye pêþin.
Hindava firqa “Ît’t’îhat’ vê t’êrak’î”-ye li maç’a h’ökömeta Qeyserîya osmanîyê sekinîda encama K’ömköjîya ermenîaye t’eþkîlbûyîda salê 1915-1923-a binelîyê wîlayet’ê Qeyserîya osmanîê, nav wê hejmarê- Ermjnîstana R’oavayê t’esmîlî cîr’aqetandina seranser bûne û hatine r’esîdbûnê. Bi þertî 24-ê meha sala 1915-aye nîsanê h’esavdive r’oja bîranîna cangorîyê Qir’a ermenîya, çaxê Kostandnûpolsêda angorî cedvelê pêþda hazirbûyî weke 235 fikirdarê e’silermenî hatne girtinê.
Bi fikra fire K’omköjîya ermenîyaye salê 1894-1923-a gavê k’ömköjîyêye hindava fermandarîyê Qeyserîya osmanîyêda berne’mekirî û miqabilî cime’ta ermenîya bi dayîm mîaserbûyîye k’ömköjîyê, bêwet’enkirî, qir’ê seransere t’önekirina ermenîyava hinartî, parzûnkirinê ÿt’nîkîyê, t’önekirina mîrat’a ermenîye t’arîxmedenyetî, lê isa jî înk’arkirina k’omköjîyê, h’evskirina ij cavdarîyê, li ker’-lalîyê t’esmîlkirina sûck’arîyê bûyî û encamê wan yan t’emamîya cêr’ibandina e’fûkin- çawa peyhatina sûck’arîyê û helana mîaserkirina k’omköjîya t’eze werdigre.
K’omköjîya ermenîya bi çend qonaxa mîaserbûye- bêsîlih’kirina e’skerê ermenî, ij neh’îyê r’exsînor cîr’aqetandina ermenîaye bi bijartinê,
Qebûlkirina “Qanûna derheqa cîr’aqetandinêda”, cîr’aqetandin û köþtina ermenîaye seranser.
T’alêat’, Cemal û Enwerê r’êberê cont’irka, lê isa jî Bêhaêddîn Þak’îrê r’êberê “T’eþkîleta mexsûs” t’eþkîldarê k’omköjîyêye h’îmlîne. T’ev k’omköjîya ermenîya Qeyserîya osmanîêda qir’ê mexîna û yûnanîyê Pontosê diqewimîn.
P’ir’anîya Macirata ermenî ij ermenîyê ij Qeyserîya osmanîyê cîr’aqetandî û Qir’a mezin dîtî pêþda hatîye.
Pey Holok’ostêr’a k’omköjîya ermenîya nav t’arîxê bi dereca hatina lêk’olînbûna xwe h’esavdive ya döda.
Fermana 24-ê meha sala 1915-aye gölanêye t’evayîda t’arîxêda cara pêþin welatê t’ifaqdar (Brîtanîa Mezin, Fransîa û P’adþatîya Ûr’isêtê) köþtinê ermenîaye seranser wesifkirin çawa “sûck’arî nisbetî merivayê”.
E’wil Ûrûgvayê sala 1965-a k’omköjîya ermenîya naskirîye, paþê Fransîayê Îtalîayê, Almanîayê, Holandîayê, Bêlgîayê, Lêhistanê, Lîtvayê, Slovakîayê, Þvêdîayê, Þvêysarîayê, Yûnanstanê, Qibrisê, Libnanê, Kanadayê, Vênêsûêlayê, Argêntînayê, Brazîlîayê, Çîlîyê, Vatîkanê, Bolîvîayê, Çêxîayê, Avstrîayê, Lyûk’sêmbûrgê ç’e’v dane mesela wê.
Sala 2021-ê Co Baydênê sedrê Wîlayet’ê Yekbûyî r’esmî K’omköjîya ermenîya naskinr- ew fe’mberî bi xevtandina dö cara gilîyê xweyî bîstçarê meha nîsanêda, lê isa jî 24-ê meha nîsanê e’lamkir r’oja bîranîna cangorîyê K’omköjîya ermenîya.
Lê meqamata Wîlayet’ê Yekbûyîye qanûndar- sera Kongrêsêye wek’îla û Sênatê K’omköjîya ermenîya meha sala 2019-aye k’anûna pêþin naskirîye.
Delîla hindava Qeyserîya osmanîêda mîaserbûna K’omköjîya ermenîya bi þe’detîyê dîtîya, bi qanûna, qirara û bi qirarê welat, wîlayet’ û t’eþkîletê ort’emiletîyêye bi r’ûmet hatîye h’îmbûnê, naskirinê û erêbûnê.
