Mamosteyê Beşa Dîrok û Şaristaniyê ya Fakulteya Civaknasiyê ya Zanîngeha Îslamê ya Erebistana Siûdî Tauasîf bînt Hamîd bin Muqbîl el-Unzî, teza li ser Qirkirina Ermenîyan parast û rastiya dîrokî ya Qirkirina Ermenîyan dubare kir.
Ew di axaftina xwe ya bi Ermenihaber.am re behsa sedemên hilbijartina mijarê, haydarbûna komkujiya Ermenîyan a li Erebîstana Siûdî û mijarên din kir.
Pirs: Rêzdar Tauasîf, vê dawiyê we teza xwe ya masterê, ku li ser Qirkirina Ermenîyan bû, parast. Hûn dikarin piçekî ji me re bibêjin ka we çawa biryar da, ku hûn vê mijara taybetî hilbijêrin?
– Mijara Komkujiya Ermenîyan wek mijareke gelek hestiyar tê zanîn, ku bala civaka navdewletî kişandiye û bûye mijarek ji bo konferans û peymanên navneteweyî bi taybetî li Brîtanyaya Mezin, bi taybetî di dawiya Şerê Cîhanê yê Yekem di sala 1918an de.
Dema ku pirsgirêka Ermeniyan di destpêka sala 1878an de derket holê, Brîtanyaya Mezin di nav civaka navneteweyî de xwedî helwesteke dijber bû. Bêgûman Brîtanyaya Mezin wek yek ji hêzên mezinen ên ku bi pirsgirêkên herêmê re eleqedar e, xwedî helwesteke leşkerî û siyasî bû û di vê lêkolînê de ji nakokiyên dîrokî yên der barê wan de gelek bûyer û encam hatin şîrovekirin.
Li ser girîngiya van hemûyan, sedemên hilbijartina mijarê ev bûn:
- Kêmbûna lêkolînên rexneyî û analîtîk ên pispor li ser sîyaseta Brîtanyayê ya li hember qirkirina Ermenîstanê, pirbûna nakokî û nezelalîya li dora motîvên helwesta Îngîlîz li ser qirkirina Ermenîstanê, ku ez mecbûr bûm ku li gorî çavkaniyên curbecur zelal bikim û şîrove bikim.
- Daxwaza min ji bo behskirina vê mijarê ew bû ku lêkolînên berê yên li ser mîrata Ewrûpayê temam bikim, ku ji hêla şîrovekirina bêalî ve ji bo nifşên paşerojê bandorek hebû û hîn jî heye.
- Yek ji motîvasyonên hilbijartina mijarê hebûna malzemeyên belgeyî yên girîng û jêderên biyanî ye, nemaze belgeyên girêdayî efser û leşkeran, ku bi siyaseta Brîtanîyayê re li hember qirkirina Ermenîyan a sala 1915an û bi aliyên berfirehtir ên siyaseta wê bi giştî ve girêdayî ne.
Pirs: Li Erebîstana Siûdî mijara Qirkirina Ermenîyan çiqas tê xwendin? Eleqeya lêkolîna Qirkirina Ermenîyan di derdorên akademîk û zanistî de heye?
– Helbet eleqeya bi dîroka cîhanê re kûrtir û berfirehtir e, lê lêkolînên zanistî gelek caran girêdayî bijart û tercihên lêkolîneran e.
Pirs: Asta hişyariya gel li Erebistana Siûdî çi ye? Bi dîtina we Ermenîstan û gelê Ermenî di vê çarçoveyê de divê çi bikin?
– Helbet di nav gelê Erebistana Siûdî de, bi taybetî jî di nav rewşenbîran de, hişyarî li ser jenosîdê heye. Ermenîstan di warê derbaskirina hemû nakokiyên bi cîranên xwe re, bi aqilmendî û rasteqînî bi her tiştê ku di warê siyasî, aborî û navneteweyî de xeteriyê li berjewendî û mezinbûna wê dike, divê roleke bi bandor bilîze û ji dîrokê bêtir ders bigire. Dîroka Ermenîstanê tijî ders e.
Pirs: Îsal 108 saliya Qirkirina Ermenîyan derbas dibe. Tirkiye ne tenê nas nake, di heman demê de înkar û têkoşîna li dijî pêvajoya naskirinê didomîne. Bi dîtina we bêcezabûna Tirkiyê teşwîq nake ku li welatên din ên weke Sûriye û Iraqê jî ev reftar berdewam bike?
– Li gorî min ne tenê ji bo Tirkiyeyê, ji bo welatên din jî derbasdar e.
