Gelî r’adîogöhdara, ez destbi e’lamkirina miqale û qinyatê derheqa ÿzdîyada dikim, k’îjan w’dê baþqe-baþqe r’ojne’me û kovarê ermenîyada derk’tine. Awa mesele, ez ij miqala Y. Þahpazyane “Ÿzdî” destbi e’lamkirina wan qinyata dikim.
Fe’mdarîye, we’deda e’frandara bi dilê xweyî sag’, derheqa miletê meda fikir û mitalê þaþ jî nivîsîne û e’frandinê xweda hiþtine, k’îjana ezê yan nexûnim, yan bi þirovekirina bixûnim. Miqala Y. Þahpazyan bin cêrga “Cime’tê cînar” derk’etîye û nav benda nivîsare: “Lêk’olînkirina kin”.
Ez dest bi xwendina miqalê dikim: “Ÿzdî isa jî têne navkirinê Þemskî. Gelek wana h’esavdikin ç’iqlekî qebîla k’örda, lê ne k’örd wana qebûldikin çawa k’örd, ne jî xwexwe xwe h’esavdikin ij qebîla k’örda. Heynese, ÿzdî têne naskirinê ne kö çawa ÿleke baþqe, lê t’erîqetvan. Me’nî ewe, wekî ew ser r’eh’ê ÿlê baþqe-baþqe têne h’esavkirinê, û ê bi vê t’erîqetê hatne navkirinê, pêþtirî navbûna Ÿzdî û þemskî isa jî têne navkiriê dêwp’arêz.
Fikir hene, wekî e’silê ÿzdîayî e’rebî heye, ser ÿla k’örda h’esavbûyî, yan eþqera ÿla k’ördaye e’rebî. Ew û xelq ser wê fekrêne, wekî ew ij qebîla qörêyþya- Yezîd pêþda hatitne. Ev fikûir xazma Þngalêda h’ökömdike, li k’ýö p’ir’anîya ÿzdîya dijîn. Ç’îayê Þengalê li alîyê þimala deþta Navbeynêyî þimalêne, nêzîkî Mûsilê. Nav Farizistanê wana h’esavdikin nisila Gêprêra, lê li Ermenîstanê- sînorê Wanê û Erzörimê, lê isa jî H’ekarêda wana h’esavdikin t’rîqetvanê ÿleke ermenî.
Qewlî Blîzê Rik’lîûyê dinîanivîs, t’emesûkê meh’kem îzbatdikin wekî nîvê sedsalîya neha, göndekî qeza Wanêda, ij bîr û bawerîya ermenî t’erîqeteke safî pêþda hat û destpêbûna wê hebû. Bi k’îjanê dertê, wekî nav p’ara Ermenîstanê ê heyî ij qebîla ermenîne. Körd jî ÿzdîya, ê kö lip’ara Ermenîstanê bûne, h’esavdikin t’erîqetvanê xaçp’arêz, û derheqa wanda gele tiþtê efsaneyî gilîdikin.
Ÿzdî têne navkirinê Þemsikî, seva wê yekê, wekî te’vp’arêzin. “Þems” xevera e’rebîye û h’esavdive “Te’v”, lê Þemskî- “Ê te’vp’arêz”.
H’esavdikin, wekî r’eqema ÿzdîya digihîje pêncî h’ezarî. Ij vana weke çara h’ezar nav göndê Wanêyî Çûpûglûyêdane, wekî warê wanî jîyînêye, û ser sînorê Avexê hinda neh’îya Erzörimê. Weke sê h’ezar ser ç’îayê H’ekarîyê, nav cînarîya qebîla R’eþkî. Weke h’eyþt h’ezara jî li p’arê Qafqas-Gokçaêye r’ohlatê. P’areke mihacirê ÿzdîya jî li K. Polîsê û dor-berê wê hene, lê p’ir’anîya dine mayîn li sînorê Mûsilêyî Navbeynê, li ser ç’îayê Þengalê, wekî h’esavdikin merk’eza xwe, û li k’ö weke 200 gönd hene. Ÿzdîyê Qafqasîayê mihacirê p’ara ermenîne. Bawerbike sê çaranî sedsalî pêþda ij qeza Wanêye Xoþabê e’wil mihacirî sînorê Evexê, û paþê li Qafqasîayê bûne. Evexêda qebîleke e’þîreta k’ördaye heydera t’ev ÿzdîya dik’eve nav þêr’, pirsa seva zewacê xwestina qîza K’ok’ ag’a û înk’arkirinê dive seveva þêr’. Heydera bi qasî panzde h’ezar meriva ÿrîþê divne ser ÿzdîyê K’ok’ ag’a: pey þer’ekî giranr’a qîza K’ok’ ag’aye ÿzdî dîl digrin û qir’bûna 1200 malê ÿzdîya divne axirîya þêr’ ij k’îjana bi t’esmîlî qir’kirinê kirina çarsid mala, çetin h’eysid malar’a lev tê mihacirî Qafqasîaêvin.
