Qir’a ermenîya h’esavdive qir’a sedsalîya 20-îye pêþin. zölmk’arîya sala 1915-a qewimî, dest k’îjanê Qeyserîya osmanîêda 1,5 mln ermnîya zêdetir hatne köþtinê, hesavdive qir’a sedsalîya 20-îye pêþin.
Encama qir’a ermenîyaye hindava firqa ît’îhad ve t’êrakîyêye cont’irkaye li maç’a h’ökömeta Qeyserîya osmanîyê sekinî t’eþkîlbûyîda- salê 1915 h’etanît sala 1923-a, binelîyê wîlayet’a, qeza Qeyserîya osmanîyê- nav wê hejmarê binelîyê Ermenîstana R’oavayêye ermenî, t’esmîlî cîr’aqetandina seranser bûne û hatine r’esîdkirinê.
Bi þertî 24-ê meha sala 1915-aye nîsanê h’esavdive r’oja bîranîna qörbanîyê qir’a ermenîya, çaxê Konstandnûpolsêda, angorî cedvelê pêþda hazirkirî, weke 235 fikirdarê e’silermenî hatne girtinê.
Bi fikra fire qir’a ermenî, gavê qir’êye hindava fermandarîyê T’irkîaêye baþqe-baþqeda têr’adîtî û miqabilî cime’ta ermenîya mîaserbûyî, bêwet’enkirinê, qir’ê ser wan t’önekirina ermenîyava hinartî, parzûnkirinê ÿt’nîkîyê, t’önekirina mîrat’a ermenîye t’arîx-medenyetî, lê isa jî înk’arkirina qir’ê, h’evskirina ij cavdarîyê, t’esmîlkirina sûck’arîyê bûyî û encamê wane li ker’-lalîyê yan t’emamîya cêr’ibandinê heqderxistinê çawa peyhatina sûckarîyê û helandayîna mîaserkirina þer’ê t’eze werdigre.
Qir’a ermenîya bi çend qonaxa mîaserbûye- bêsîleh’kirina e’skerîê ermenîya, cîr’aqetandina ermenîyaye bi bijartinê- ij neh’îyê r’exsînor, qebûlkirina qanûna derheqa cîr’aqetandinêda seranser cîr’aqetandin û köþtina ermenîya.
Cemal, T’alêat’ û Ÿnvêrê r’êberê cont’irka, lê isa jî- Bêhaÿtdîn Þek’îrê serk’arê t’eþkîleta mexsûs t’eþkîldarê qir’êye h’îmlîne. T’ev qir’a ermenîya Qeyserîya osmanîêda qir’a mexîna û yûnanîyê Pontosê diqewimîn.
P’ir’anîya macireta ermenîya ij ermenîyê Qeyserîya osmanîyê cîr’aqetandî û qir’a mezin dîtî pêþda hatîye.
Pey Holok’ostêr’a qir’a ermenîya t’arîxêda bi dereca xweye lêk’olînbûnê h’esavdive ya döda.
Ferman 24-ê meha sala 1924-aye nîsanêye t’evayîda t’arîxêda cara pêþin welatê t’ifaqdar- Brîtanîa Mezin, Fransîa û Qeyserîya Ûr’isêtê köþtina ermenîyaye seranser wesifkirin çawa sûck’arî miqabilî merivayê.
E’wil Ûrûgvayê sala 1965-a qir’a ermnîya naskirîye, paþê- Fransîayê, Îtalîyayê, Almanîyayê, Holandîayê, Belgîayê, Lêhistanê, Lîtvayê, Slovakîayê, Þvêdîayê, Þvêysarîayê, Yûnanstanê, Qibrisê, Libnanê, Kanadayê, Vênêsûêlayê, Argêntînayê, Brazîlîayê, Çîlîyê, Vatîkanê, Bolîvîayê, Çêxîayê, Avstrîayê, Lyûk’sêmbûrgê ç’e’v dane mesela wê.
Sala 2021-ê Co Baydênê sedrê Wîlayet’ê Yekbûyî r’esmî qir’a ermenîya naskir, bi dö cara xevtandina wê fikrê, gilîyê xweyî 24-ê meha nîsanêda, lê isa jî 24-ê meha nîsanê e’lamkir r’oja bîranîna qörbanîyê qir’a ermenîya. Lê sera Kongrêsêye wek’îla- meqameta Wîlayet’ê Yekbûîye qanûndar û Sênatê qir’a ermenîya meha sala 2019-aye k’anûna paþin naskirîye.
Delîla qir’a ermenîyaye hindava h’ökömeta osmanîêda mîaserbûyî bi þe’detîyê dîtîya- bi qanûna, bi qirara û bi qirarê welat, wîlayet’ û t’eþkîletê ort’emiletîyêye meþûre p’ir’hejmar îzbatbûye, hatîye naskirinê û erêbûye.
