T’irkîayê t’arîxa ne kö t’enê cînara, lê isa jî xwe fe’þkir: R’ûbên Safrastyan
Þertne’ma Sêvrê ew t’emesûka ort’emiletîêye, k’îjan t’arîxa cime’ta ermenîyava meh’kem girêdayîye û ew gere bi k’ûraya t’am bê lêk’olînkirinê. Bi e’lamkirina “Armênprês”-ê, derheqa vê yekêda civata ö’lmîe AÖ’M-êda qewimîye p’êþk’êþî 100-salîya þertn’ma Sêvrê kirî nav qisa bi t’êma “T’irkîa: r’ûhevdök’etina t’ev Sêvrê: fikirê dinîasîasîê” R’ûbên Safrastyanê serwêrê înstîtûta A CE Ö’M-êye r’ohlatnasîyê, t’irknas da k’ivþê.
“Ezê nêzîkbûnê alîyê t’irkîye nisbetî t’ifaqne’ma Sêvrê þirovekim. Ev pirsgirêk ya ferze û kêm lêk’olînbûyî. Vira, bi qinyatî, dö nêzîkbûnê t’irkî hebûne. Ew nêzîkbûn, k’îjanê alt’kir, nêzîkbûna k’emalyabû û t’arîx fe’þkir. T’arîxnivîsara k’emalîêye r’esmî t’arîxa ne kö t’enê cime’tê cînar, cime’ta me, lê isa jî T’irkîayê fe’þkir. Þöxölvanîya alîyê t’irkîyî din xayîntî hate wesifkirinê. T’emamîya wan þöxölvana, eleqetê k’îjana t’ev qolkirina þertne’ma Sêvrê hebû çawa wek’îlê Qeyserîya osmanîyê- çawa xayîn hatne wesifkirinê, hatne îdamkirinê. Hilbet, ew angorî r’astîyê nîne”,- R’ûbên Safrastyan got. Bi þirovekirinê ê t’rknas da k’ivþê, wekî bi diha k’ûr lêk’olînkirina nêzîkbûnê alîyê t’irkî, fe’mdarîye, wekî h’ökömeta sölt’anîyê, cêrge þöxölvanê dora wê civyayî ne kö xayînê cime’ta t’irk bûn, lê dicêr’bandin r’iya bedelkirinê bivînin, dicêr’bandin dilqê T’irkîayê dinîya t’ezeye axirîya þer’ê h’emdinîaêyî pêþinda pêkhatinêda careke dinê fikirkin. Angorî wê- ew gere ne kö p’adþatîbûya, lê- çawa dewlet- sînorê xweyî miletîyêda daxilbûyî, bi hebûna eleqeta t’ev dewletê cînar. R’ûbên Safrastyan binxetkir, wekî ew bû qinyat, k’îjan fe’þbû, û ew meriv xayîn t’emsîlkirin.
Dereceke ferz. Þöxölê me derecekê dik’eve, k’îjan tê navkirinê herek’eta cont’irka. Ew nêzîkbûn þaþ, angorî k’îjanê, herek’et bi firqa her t’enê cont’irka, giregirê wê qewatê tê t’emaþekirinê. Na, merh’ela Qeyserîya osmanîêye xilazîyêda ew herek’eta mezinbû û merivê civaka t’irkaye bêh’ed, bi nêzîkbûna miletçîtîyê daxildikirin. Herek’eta k’emalîya, bi qinyatî, herk’eta cont’irkîbû, evê em gere serwextvin. K’emal bi þöxölvanîya xwe mîaserkirina berne’ma cont’irka didomand, meremê k’îjanêyî h’îmlîbû cime’ta ermenîya, dewleta ermjnîya t’öneke. T’emesûk heye, k’îjan nav fitildayînê hatbû danînê, ew bi 8-ê meha sala 1920-îye çirîa paþin hejmarnivîsîyîe.
“Ew ij Ankarayê Qerebêk’îr p’aþar’a hatîye þandinê, ê kö serk’arî k’oma t’irkîye qaçaxa dikir. Vira bi r’engê r’eþ ser r’engê sipî nivîsîbû- Ermenîstan gere bê t’önekirinê. Yanî- gilî derheqa pêþdabirina berne’ma qir’ê û birina sêrîdabû. Îcar qir’ gere miqabilî t’emamîya dewletekê bihata mîaserkirinê. Evbû meremê k’emalîya, û ev meriv bi hatina li h’ökömetê, t’arîx fe’þkirin”,- R’ûbên Safrastyan serda zêdekir.
