T’aûasîf bînt’ H’emîd bin Mûkbil al-Ûnzîyê magîstrosê p’ara T’arîxê û þaristanîyê ya fakûltêta zanîngeha E’rebistana Saûdîyêye îslamîyê fikra bi t’êma K’omköjîya ermenîya p’arastîye- bi careke din erêkirina delîla K’omköjîya ermenîye t’arîxî.
Nav qisa t’ev Ermenîhabêr.am-ê ê magîstros derheqa me’nîyê bijartina t’êmayê, E’rebistana Saûdîyêda xebîrbûna K’omköjîya ermenîya û pirsê dinêda xeverdaye.
–T’aûasîfê bi qedir, van xilazîya Te fikira xweye magîstrosîyê xweykirîye, k’îjan derheqa K’omköjîya ermenîydabû. Tê h’evekî gilîkî, te çawa qirarkir hima vê t’êmayê bijbêrî?
–T’êma K’omköjîya ermenîya e’yane çawa t’êmake ze’f h’esîndar, k’îjanê göhdarîya civaka ort’emiletîyê wergirtîye û dik’ê konfêrans û hevr’aqayîlne’mê ort’emiletîyê xazma Brîtanîa Mezinda mijûlkirîye- cöda gotî xilazîya þer’ê h’emdinîaêyî pêþin- sala 1918-a.
Nav civaka ort’emiletîyê semt’girîya Brîtanîa Mezine r’ikeber hebû- bi dîharbûna pirsa ermenîya hila hê sala 1878-a. Çawa serdewletek, k’îjan bi pirsgirêkê neh’îyê pey e’ne’nadik’et- semt’girîya Brîtanîa Mezine hilbet e’skerîyê û sîasîyê hebû, k’îjanêva girêdayî gele qewmandin û encamê xilazyîê isa jî govekê lêk’olînkirinêda (fikira e’frandare magîstrosîyê) hatne þirovekirinê- bi h’evskirina ij miqabilîhevbûnê t’arîxîye dora xwe e’firî.
Bi h’esavhildana ferztîya vî h’emûþkî- ev bûne me’nîyê bijartina t’êmayê:
1.Nisbetî qir’ê ermenîya kêmasîya lêk’olînkrinê þirovekirinê û sîasîya Brîtanîaêye p’êþek’arbûîye t’enqîdkirinê, ze’fbûn û döfikirtîya miqabilîhevbûnê dora me’nîyê semt’girîya brîtanîye nisbetî qir’ê ermenîya, çi ez mecbûrbûm þirovekim û makkim-angorî ç’e’vkanîyê baþqe-abþqe.
2.Xwestina mine paþdaveger’andina ser vê t’êmayê lêk’olînkirinê berîne dora t’arîxa Avropayê t’amkiribû, k’îjana t’esîr hiþtîye û niha jî ij goveka þirovekirina bêt’eref seva nisilê pêþer’ojê heye.
3.Pêþtirî wê, Brîtanîa Mezin, wekî h’emzemanîya dewranê bûye û bi kirina serk’arîyê li t’emamîya qewmandinê wê dewranêye t’arîxî, me’nîke bijartina t’êmayê mewcûdîya madeyê delîlnivîsarê û ç’e’vkanîyê ecnebîye ferze, xazma t’emesûkê derheqa zapita û e’skerada, k’îjan sîasîya Brîtanîa Mezine nisbetî qir’ê ermenîye sala 1915-a û, heynese, aspêktê sîasîya wêye diha fireva girêdayîbûn.
–T’êma K’omköjîya ermenîya E’rebistana Saûdîyêda çiqasî lêk’olînkirîye û qelfê ö’lmîda h’ewask’arî nisbetî lêk’olînkirina K’omköjîya ermenîya heye?
–Nisbetî t’arîxa h’emdinîyayê, hilbet, balk’êþî bi hesavê diha k’ûr û berfireye, lê îzger’îyê ö’lmî heycar bijartin û pêþh’izkirinê îzger’ava girêdayîne.
–Lê xebîrîya civakî E’rebistana Saûdîyêda ser çi derecêye? T’ex’mîne Te- vê h’emtêk’stêda çi kirinê Ermenîstanê û cime’ta ermenîya hene?
–Hilbet, nav cime’ta E’rebistana Saûdîyê- xazma nav fikirdara, derheqa k’omköjîyêda xebîrî heye. Nav þöxölê alt’ikirina t’emamîya h’öceta t’ev der û cînarê xwe dilqqedandina Ermenîstanêye k’ardar gere heve- bi aqil û döristbînî nêzîkbûna li wî h’emûþkî, çi miqabilî k’ar û pêþdaçûyîna wêye- goveka sîasîyê, malhebûnîyê û ort’emiletîyêda, diha gele dersa ij t’arîxê hilde. T’arîxa Ermenîstanê bi dersa t’ijeye.
–Îsal 108-salîya K’omköjîya ermenîya xitimdive. T’irkîa ne kö t’enê nasnake, lê isa jî bi peyr’evî didûmîne înk’arke û miqabilî pêvajoya naskirinê þer’k’arîyê bike. T’exmîna tî- gelo bêcezabûna T’irkîayê berdewambûna r’ewþa wî cûr’eyî isa jtî welatê dinda- çawa mesele Sûrîyayê û Îraqêda, r’öh’darnake?
–Çawa em zanin, eleqetê Ermenîstanê û E’rebistana Saûdîyêye sîasîyê t’inene. Pêþer’ojê erêkirina eleqetê dîwannasîy ê îht’îmal h’esavdikin? Vê pêvajoyêda tö çi astenga divînî?
–Çawa min jorê da k’ivþê, serk’arî ber dinîya dereke ze’f vekirîye, û p’adþa û Mûh’emmed bin Salmanê pisp’adþê me warê sîasîya derekeda hedefa wane zor û t’arîxî heye. Dêmek, ez dûrî aqila h’esavnakim, wekî navbera Ermenîstanê û E’rebistana Saûdîyêda pêþer’ojê eleqetê dîwannasîyê wê hevin.
We miqala bi sernivîsara: “T’aûasîf bînt’ H’emîd E’rebistana Saûdîêda fikra bi t’êma K’omköjîya ermenîya p’arastîye” bihîst
